© 1989 - 2024
Vorig jaar werkte ik mee aan een D-Day-tentoonstelling over de (lucht)oorlog in en bij Den Helder en raakte diep onder de indruk van het grote aantal
•bombardementen op de werf en de stad.
•luchtaanvallen op schepen langs de kust en op het Marsdiep.
•vliegtuigcrashes in onze omgeving en met name het Wadden-/IJsselmeergebied.
Dit jaar is er op Willemsoord op 4 en 5 mei een tentoonstelling in het kader van 70 jaar bevrijding. In een vlaag van overmoed heb ik mijn deelname toegezegd met het thema ‘de verhalen achter de vliegtuigmotoren op Vatrop’.
Bij het onderzoek heb ik gebruik gemaakt van diverse bronnen. Gaandeweg kwam ik in contact met verschillende mensen die over een geweldige kennis en documentatie over het onderwerp beschikken. Hierbij wil ik met name noemen de heer Piet Riteco uit Den Helder, (mede)auteur van het boek ‘Opgegraven Verleden’. Door hem kwam ik op het spoor van de Amerikaanse piloot Ivan R. Moon, die op 3 november 1943 met zijn P-47 Thunderbolt op Vatrop is neergestort. Riteco beschikte over originele Duitse documenten waarin wordt gerapporteerd over deze crash en ook over de begrafenis van de piloot op het militair ereveld op de algemene begraafplaats van Huisduinen.
Voor alle duidelijkheid: de motoren in de berm hebben geen enkele relatie met het neerstorten van de Thunderbolt van Ivan Moon. Deze gebeurtenis heeft het onderzoek wel een veel breder kader gegeven. De motoren in de berm zijn te herleiden naar zes mogelijke vliegtuigen en hun bemanningen, waaronder ook Nederlandse Engelandvaarders. In een tweede artikel wil ik hier verder op ingaan.
Op de hoek van de Vatropperweg en de Gemeenelandsweg liggen bij de woning van de familie De Haan al tientallen jaren twee vliegtuigmotoren in de berm.
Als hobbyfotograaf heb ik ze verscheidene keren op de foto gezet en me (samen met voorbijgangers) wel eens afgevraagd van welke vliegtuigen ze afkomstig waren.
De motoren zijn tientallen jaren geleden bij IJmuiden en Terschelling opgevist door de gebroeders De Haan.
De heer (Jan) Willem de Haan vertelde mij dat er door de viskotters na de oorlog veel vliegtuigonderdelen in de netten werden aangetroffen. Vaak gingen ze weer overboord, maar in enkele gevallen werden ze ‘aangeland’.
Zijn persoonlijke interesse in deze motoren en de behoefte aan een tastbare herinnering aan de luchtoorlog was de reden om ze aan de rand van zijn erf op te stellen.
door Jan Wessels
De naam van Ivan Moon zal niet bij veel inwoners van Wieringen bekend zijn. Hij was in 1943 piloot van een Republic P-47 Thunderbolt en maakte deel uit van het 334e Fighter Squadron, onderdeel van de 4e Fighter Group. Deze eenheid was gestationeerd in Debden (Engeland). Hij was de Amerikaanse piloot die op 3 november 1943 met zijn jachtbommenwerper na een spectaculair luchtgevecht brandend neerstortte op Vatrop. Het verhaal over het luchtgevecht is in het verleden al op diverse plaatsen beschreven. Het toestel boorde zich vlak achter de dubbele woning van de families Dirk Verfaille en Jan Bakker in de grond. Voor beide gezinnen was het een heftige ervaring.
De bekende schrijver Ab A. Jansen geeft in 1980 in zijn boek ‘Sporen aan de hemel deel II’ onder het kopje ‘Luchtgevechten boven het wad’ uitvoerig verslag van het gebeuren. Hij beschrijft hoe 18 Amerikaanse Thunderbolts P-47 jagers opstijgen vanuit de vooruitgeschoven basis Halesworth in Engeland om ter hoogte van Nederland contact te maken met een groep van meer dan 500 bommenwerpers om die te begeleiden op een missie naar Wilhelmshaven om scheepswerven en onderzeebootbunkers te bombarderen. Om zo ver te kunnen vliegen hebben de toestellen een extra (drop-off) brandstoftank onder de romp.
Boven het Waddengebied tussen Den Helder en Wieringen worden ze aangevallen door 16 – 20 Messerschmitts afkomstig van Schiphol. De Thunderbolts dumpen hun brandstoftanks om beter te kunnen manoeuvreren. Er vindt een heftig luchtgevecht plaats, dat begint boven het wad en eindigt boven Hippolytushoef. De vliegtuigen beschrijven zeven wijde banen om Hippo waarna één Thunderbolt brandend naar beneden stort bij Vatrop en een andere in de Waddenzee of het IJsselmeer verdwijnt. Er is ook sprake van een derde vliegtuig dat bij Opmeer zou zijn neergestort. Uit latere onderzoeken van de schrijver (A.A.J.) blijkt dat daar nooit een Thunderbolt is gecrashed. Na het gevecht trekken de Amerikaanse vliegtuigen zich terug en vliegen westwaarts richting thuisbasis. Hun missie is mislukt. Zij hebben onvoldoende brandstof om de bommenwerpers te begeleiden.
In het boek ‘Wieringen tijdens de oorlog 1940-1945, deel 1’ wordt op blz. 48 het verhaal belicht vanuit de beleving van mevrouw Hillie Dissel-Verfaille. Zij spreekt over een Spitfire.
“Het gebeurde onder het middageten. Je hoorde geknetter van het schieten en meteen een gierend angstaanjagend geluid. Op ongeveer 50 meter van ons huis kwam het vliegtuig neer op het land. Een vreselijke vuurzee en in een mum van tijd zag het zwart van de mensen. Al heel gauw kwamen de Duitsers in legerwagens en hielden de mensen op afstand. Omdat het vlak bij ons huis was, het laatste huis van Vatrop (bewoond door de families Verfaille en J. Bakker) kregen we inkwartiering van vier Duitse soldaten. Ze waren niet zo jong meer.
De jonge mannen zaten allemaal aan het front. Ze waren afkomstig van vliegveld de Kooij en werden van daaruit ook van voedsel voorzien. Ze sliepen op strozakken in een zijkamertje en liepen dag en nacht wacht bij het totaal verbrande vliegtuig. Na enige dagen werd alles met legerwagens afgevoerd en de piloot, er was maar één inzittende, werd afgedekt met dekens en weggebracht. Vele jaren na de oorlog kwamen twee heren. Ze hielden zich bezig met het verzamelen van gegevens van neergestorte vliegtuigen. Ze wisten de naam van de piloot. Hij heette mister Moon”.
De Namentliche Verlustmeldung
De Namentliche Verlustmeldung van de Ortskommandantur uit Den Helder vermeldt het volgende (vertaald):
Bij Oosterland, gebiedsdeel Vatrop – 200 m ten zuiden van de kust – Gemeente Wieringen (Holland) op 3.11.43 om 12.40 uur brandend neergestort; Mach-typ: Thunderbolt.
Het rapport vermeldt verder dat er geen gegevens van de vlieger zijn gevonden (‘Erkennungsmarke war nicht vorhanden’) en het stoffelijk overschot op 6.11.43 is bijgezet op de Erebegraafplaats Huisduinen, grafnummer 208. Het document van 9.11.1943 is het lijkschouwingsrapport van de vlieger met een aantal gruwelijke details. Mijn oude buurman Wim Steiginga had het toestel destijds uit de lucht zien vallen. Volgens hem kon er van de piloot niet veel meer over zijn. Dat blijkt dus ook uit dit rapport.
Op 11.12.43 komt er een ‘Nachlass zur Verlustmeldung 125’. Hierin wordt gemeld dat ‘die Erkennungsmarke’ (identiteitsplaatje) van de vijandelijke vlieger is gevonden. Op het plaatje staat de volgende tekst:
Ivan R. Moon 0885940 T 43 Mrs Ivan R. Moon
Gen Del Westboro Ottawa Canada A F,
26.1.1943 wordt door de Ortskommandantur Den Helder, abt. Gräberofficier gemeld dat het belettering van het grafkruis 208 (incl. aanvullingen) gerealiseerd is. Uit alle documenten blijkt dat de Duitsers heel zorgvuldig en met veel respect met het stoffelijk overschot zijn omgegaan. De piloot is met militaire eer begraven.
‘The West Palm Beach boy’
Opmerkelijk is te lezen dat de echtgenote van Ivan R. Moon in Ottawa, Canada woonde. Uit de informatie die tot voor kort over de piloot bekend was blijkt dat hij in 1923 geboren was in Palm Beach, Florida. Zijn ouders waren Jack S. en Hannah F. Moon. De ouders van Ivan Moon zijn na de oorlog bij de familie Verfaille op bezoek geweest. Ik vond op internet een krantenartikel uit de Palm Beach Post-Times van 20 februari 1944.
Het artikel vermeldt dat de ouders van Ivan bericht hebben gekregen dat hun vermiste zoon ‘in de strijd is gesneuveld’. Het bericht kwam van hun schoondochter uit Ottawa. Het Departement van Oorlog berichtte dat de Duitse regering het Internationale Rode Kruis had geïnformeerd dat Lt. Moon op het Europese strijdtoneel in een luchtgevecht was omgekomen.
Mr. Moon was al eerder door de commandant van Lt. Moon geïnformeerd over het feit dat zijn zoon verdwenen was tijdens een missie met zijn squadron boven Holland. Na een ontmoeting met de vijand had hij zich niet meer bij zijn squadron aangesloten. Hij zou in een Thunderbolt hebben gevlogen toen hij werd neergeschoten.
‘The West Palm Beach boy’, zoals hij in het artikel wordt genoemd, was 20 jaar oud. Hij bezocht plaatselijke scholen en is ook krantenbezorger geweest voor de Post-Times. Hij ging in mei 1941 in dienst bij de Royal Canadian Air Force (RCAF) en werd daar instructeur. Later ging hij naar Engeland en werd daar piloot op een bommenwerper. In april 1943 stapte hij over naar de U.S. Army Air Force.
Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat een 20-jarige piloot van een Amerikaans jachtvliegtuig al eerder vlieginstructeur en bommenwerperpiloot is geweest.
Na de oorlog is Ivan R. Moon herbegraven op het Amerikaanse Oorlogskerkhof in Margraten (vak M, rij 20, graf 15)
De andere Amerikaanse vlieger
In 1993 wordt de tweede Thunderbolt gevonden in het IJsselmeer ter hoogte van de Wieringer Vlaak. De piloot heette Frank Gallion. Zijn toestel is in 1995 geborgen. Zijn stoffelijk resten werden uiteindelijk in Millersbuy, Ohio begraven. De berging kreeg destijds veel publiciteit. Het wrak van de Thunderbolt was nog redelijk gaaf en was te zien in het Nieuw Land poldermuseum in Lelystad tijdens de tentoonstelling Noodlot IJsselmeer 1940-1945. Ik vroeg me af wat er precies met de Thunderbolt van Frank Gallion is gebeurd. Een onderzoek op internet wijst uit dat het wrak uiteindelijk is terechtgekomen in Bad Oeynhausen in het Motor Technica Museum dat in 2007 werd gesloten! Waarschijnlijk zijn de restanten van de P-47 daar nog steeds aanwezig.
De ‘Azen’ van de Luftwaffe
De overwinning op Ivan Moon werd toegewezen aan Major Kurt Brändle, maar werd blijkbaar ook geclaimd door Feldwebel Hans Frese. Gruppenkommandeur Major Kurt Brändle van II/ Jagdgeschwader 3 Udet was één van de meest gedecoreerde vliegers van de Luftwaffe. Hij was in augustus 1943 van het Oostfront overgeplaatst naar Nederland (Schiphol). Hij boekte op de bewuste 3 november 1943 zijn 179e en 180e (!) overwinning door beide P-47 Thunderbolts neer te halen. Dit bleek voor Kurt zijn laatste ‘Sieg’ te zijn. Hij werd enkele uren later neergeschoten door waarschijnlijk Canadese jagers boven de Noordzee ter hoogte van Zandvoort. Zijn lichaam is later aangespoeld op het strand. Hij werd begraven op de Duitse Oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn (Limburg). Hier liggen op Nederlands grondgebied bijna 32.000 Duitse militairen begraven!
Op diverse Amerikaanse en Duitse internetsites wordt tegenwoordig het neerschieten van Moon toegewezen aan Fhj. Feldwebel Hans Frese . Hij had in een periode van twee jaar 44 overwinningen behaald (overwegend aan het Oostfront) en was daarmee ook een Duits ‘Aas’. Het neerschieten van de Thunderbolt van Ivan Moon was ook voor hem zijn laatste ‘Sieg’! Hij kwam om het leven in een luchtgevecht boven Berlijn op 8 maart 1944.
Een Mo(o)nument?
Onderstaande foto’s geven een redelijk beeld van de plek waar de Thunderbolt is neergestort. Volgens de Namentliche Verlustmeldung 200 meter ten zuiden van de dijk (die toen nog niet zo hoog was) en volgens Hillie Dissel-Verfaille 50 meter achter het ouderlijk huis. De plek grenst aan een druk bewandelde/gefietste toeristische route over Wieringen. Bij de kleiput staat naast de picknicktafel een mooi informatiebord over de omgeving. In mijn beleving zou hier ook een informatie-herdenkingsbord over de West Palm Beach boy Ivan R. Moon op zijn plaats zijn.
Zolang dat er nog niet is, zal de lezer van dit artikel misschien nog eens aan hem denken bij het passeren van de vliegtuigmotoren in de berm.
De vergeten vlieger van Vatrop, door Jan Wessels.
Het verhaal achter de oude vliegtuigmotoren (1), door Jan Wessels.
Het verhaal achter de oude vliegtuigmotoren (2), door Jan Wessels.
Het verhaal achter de oude vliegtuigmotoren (3), door Jan Wessels.
Het verhaal achter de oude vliegtuigmotoren (4), door Jan Wessels.
Riet van der Hulst-Bakker vertelt, door Jan Wessels.